STEM – Nhóm ngành dẫn đầu xu thế: Đường đến nghề nghiệp vững chắc trong kỷ nguyên số

Nhóm ngành Khoa học Tự nhiên – Kỹ thuật – Công nghệ (thường gọi gọn là STEM) bao gồm các lĩnh vực liên quan đến khoa học, kỹ thuật và công nghệ, trong đó nền tảng là Toán học và nghiên cứu khoa học. Những ngành này luôn được chú trọng vì tính ứng dụng cao vào công nghiệp, đổi mới sáng tạo và phát triển kinh tế – xã hội. Đối với các bạn học sinh, sinh viên đam mê khoa học – công nghệ, nhóm ngành này mở ra nhiều cơ hội thú vị trong tương lai.

Các ngành học tiêu biểu

Nhóm ngành Khoa học Tự nhiên – Kỹ thuật – Công nghệ rất rộng, có thể chia thành ba nhóm chính:

• Khoa học tự nhiên: bao gồm các ngành học cơ bản về tự nhiên như Toán học, Vật lý, Hóa học, Sinh học, Khoa học Trái Đất, Khoa học Môi trường… Sinh viên học các môn cốt lõi để hiểu về quy luật tự nhiên và định lượng các hiện tượng. Ví dụ, ngành Hóa học tập trung nghiên cứu vật chất và phản ứng hóa học; ngành Vật lý tìm hiểu các định luật vật lý từ quy mô nguyên tử đến vũ trụ.
• Kỹ thuật: gồm các ngành ứng dụng các kiến thức khoa học vào thiết kế, sản xuất và vận hành. Các chuyên ngành tiêu biểu như Kỹ thuật Điện – Điện tử, Cơ khí – Tự động hóa, Xây dựng – Kiến trúc, Giao thông, Hàng không – Vũ trụ, Kỹ thuật Ô tô, Nông nghiệp công nghệ cao, Môi trường, Y sinh kỹ thuật… Như kỹ sư Cơ khí thiết kế máy móc, kỹ sư Điện xử lý mạch điện, kỹ sư Tự động hóa lập trình robot sản xuất, kỹ sư Xây dựng thi công kết cấu công trình, v.v.
• Công nghệ: tập trung vào các ứng dụng công nghệ thông tin và khoa học hiện đại. Tiêu biểu là Công nghệ Thông tin, Khoa học Máy tính, Trí tuệ Nhân tạo (AI), Khoa học Dữ liệu, Công nghệ Sinh học, Công nghệ Nano, Internet Vạn vật (IoT), An toàn thông tin, Phần mềm, Công nghệ Điện tử Viễn thông… Ví dụ, sinh viên Công nghệ Thông tin học lập trình, phát triển phần mềm, quản trị hệ thống; sinh viên Công nghệ Sinh học nghiên cứu ứng dụng công nghệ gene, tạo thực phẩm chức năng; sinh viên AI học máy và thuật toán để phát triển ứng dụng trí tuệ nhân tạo.

Đặc điểm học tập của nhóm ngành này

Các ngành thuộc nhóm Khoa học Tự nhiên – Kỹ thuật – Công nghệ thường đòi hỏi nền tảng kiến thức toán học và khoa học cơ bản rất vững. Chương trình học kết hợp lý thuyết chuyên sâu (toán, vật lý, hóa học, lập trình,…) với các môn thực hành trong phòng thí nghiệm hoặc xưởng kỹ thuật. Ví dụ, sinh viên Hóa học sẽ làm nhiều thí nghiệm hóa học, đo lường mẫu vật; sinh viên Kỹ thuật điện thực hành mạch điện, lập trình vi mạch; sinh viên CNTT code lập trình và vận hành hệ thống máy tính. Quá trình học yêu cầu tư duy phản biện, giải quyết vấn đề và tư duy hệ thống để đưa ra các giải pháp hợp lý. Theo một nghiên cứu về giáo dục STEM, việc học các ngành này giúp phát triển mạnh khả năng tư duy phản biện, sáng tạo và giải quyết vấn đề – những kỹ năng quan trọng khi đối mặt với các thách thức phức tạp​.

Ngoài kiến thức chuyên môn, sinh viên nhóm ngành này cũng cần rèn luyện kỹ năng giao tiếp và làm việc nhóm. Nhiều khi các bạn phải thuyết trình kết quả nghiên cứu, báo cáo dự án hoặc phối hợp cùng nhóm phát triển sản phẩm công nghệ. Thực tế cho thấy STEM không chỉ là các con số và công thức; khả năng truyền đạt ý tưởng rõ ràng bằng lời nói và văn bản cũng rất quan trọng​. Bởi vậy, học viên cần kết hợp vừa giỏi chuyên môn (toán, lý, lý luận), vừa biết sử dụng công cụ kỹ thuật hiện đại (phần mềm, thiết bị lab) và phát triển kỹ năng mềm (giao tiếp, teamwork) để đạt kết quả tốt nhất.

Triển vọng nghề nghiệp và cơ hội việc làm

Tại Việt Nam và trên thế giới, nhóm ngành Khoa học – Kỹ thuật – Công nghệ đang có triển vọng rất rộng mở.

• Tại Việt Nam, theo báo Vietnam News, năm 2025 thị trường lao động dự báo tăng trưởng mạnh với nhu cầu lớn ở các ngành công nghệ thông tin, trí tuệ nhân tạo và năng lượng tái tạo​. Các tập đoàn lớn đổ vào Việt Nam mở nhà máy, văn phòng: Google đến Bắc Ninh, Apple mở rộng sản xuất tại đây, Amazon và nhiều công ty công nghệ tăng cường đầu tư. Điều này tạo ra nhu cầu cao cho lập trình viên, kỹ sư AI, chuyên viên bảo mật, kỹ sư điện – điện tử, tự động hóa, kỹ sư môi trường, v.v. Ví dụ, các ngành sản xuất và logistics ưu tiên tuyển dụng kỹ sư tự động hóa, chuyên viên quản lý chuỗi cung ứng và kiểm soát chất lượng để tối ưu hóa quy trình công nghiệp​. Các lĩnh vực năng lượng xanh cũng bùng nổ, cần tuyển kỹ sư môi trường, chuyên gia năng lượng tái tạo và quản lý dự án phát triển bền vững khi Việt Nam đẩy mạnh điện gió, điện mặt trời​. Thương mại điện tử phát triển nhanh cũng đòi hỏi nhân lực về digital marketing, quản lý trải nghiệm khách hàng, hỗ trợ công nghệ.
• Trong lĩnh vực công nghệ thông tin và trí tuệ nhân tạo, cơ hội việc làm đặc biệt nhiều. Việt Nam dự báo sẽ trở thành trung tâm công nghệ lớn, với nhu cầu tuyển dụng hàng trăm ngàn kỹ sư công nghệ mỗi năm. Chẳng hạn, nhiều công ty phần mềm và fintech đang tìm kiếm lập trình viên, chuyên gia dữ liệu (data scientist), kiến trúc sư giải pháp, hay chuyên viên an ninh mạng. Theo một báo cáo, giá trị nền kinh tế số Việt Nam có thể đạt khoảng 45 tỷ USD vào năm 2025​, cho thấy mức độ đầu tư lớn vào các dự án công nghệ. Ngoài ra, Việt Nam tiếp tục thu hút đầu tư nước ngoài, tạo ra “nhiều cơ hội cho người lao động” khi cả lĩnh vực công nghiệp lẫn dịch vụ công nghệ đều mở rộng​.
• Theo khảo sát của các tổ chức tuyển dụng, sinh viên tốt nghiệp khối ngành STEM thường có mức lương cao hơn trung bình các ngành khác. Chẳng hạn, VnExpress đưa tin các ứng viên có kinh nghiệm trong khối ngành Khoa học – Kỹ thuật – Công nghệ tại Việt Nam được trả 15-23 triệu đồng/tháng, cao hơn hẳn mức 12-15 triệu đồng của lao động các ngành khác​. Với nền tảng vững và kỹ năng quý, sinh viên còn có thể làm việc tại các tập đoàn đa quốc gia, tham gia dự án nghiên cứu tiên tiến. Tuy nhiên, theo chuyên gia, người lao động trẻ cần không ngừng nâng cao trình độ và kỹ năng để thích ứng kịp với công nghệ mới​.
• Trên thế giới, nhu cầu nhân lực STEM cũng tăng mạnh. Báo cáo “Future of Jobs 2025” của Diễn đàn Kinh tế Thế giới cho biết khoảng 170 triệu việc làm mới sẽ được tạo ra đến năm 2030, nhiều trong số đó thuộc các lĩnh vực công nghệ, dữ liệu và AI​. Những nghề tăng trưởng nhanh nhất theo dự báo đều liên quan đến kỹ thuật và công nghệ thông tin​ – ví dụ như kỹ sư AI, chuyên viên dữ liệu lớn, nhà phát triển phần mềm, chuyên gia an ninh mạng… Đồng thời, ngành năng lượng tái tạo toàn cầu cũng mở rộng, cần thêm kỹ sư môi trường và chuyên gia năng lượng sạch. Nhìn chung, xu hướng toàn cầu tiếp tục ưu tiên chuyển đổi số và công nghiệp 4.0, tạo ra nhiều cơ hội việc làm lẫn thách thức để sinh viên khối khoa học – kỹ thuật – công nghệ phát huy năng lực.

Lợi thế và thách thức

• Lợi thế: Sinh viên theo học nhóm ngành này thường có lợi thế lớn về việc làm và thu nhập. Nhu cầu nhân lực trong nước lẫn quốc tế đang rất cao, đặc biệt khi Việt Nam và khu vực đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Cơ hội việc làm đa dạng (từ nghiên cứu, sản xuất đến dịch vụ), nhiều công ty sẵn sàng trả lương và đãi ngộ tốt cho nhân tài kỹ thuật​. Ngoài ra, sinh viên khối STEM có nền tảng kiến thức cốt lõi vững vàng, dễ dàng di chuyển giữa các ngành liên quan (ví dụ một kỹ sư cơ khí có thể học thêm ngành robot hay ô tô điện). Các bạn còn có cơ hội tham gia các dự án công nghệ cao, khởi nghiệp sáng tạo, hay làm việc ở tập đoàn lớn trong và ngoài nước. Không chỉ vậy, làm việc trong lĩnh vực này giúp bạn đóng góp trực tiếp vào các vấn đề lớn của xã hội (vấn đề môi trường, y tế, công nghệ…).
• Thách thức: Nhóm ngành Khoa học – Kỹ thuật – Công nghệ có khối lượng kiến thức nặng, yêu cầu khả năng tư duy trừu tượng và kiên trì cao. Học các môn Toán, Lý, Lập trình, Hóa học đòi hỏi sự tập trung và thời gian học tập đáng kể. Thực hành kỹ thuật cũng đòi hỏi sự tỉ mỉ, nhanh nhạy khi đối phó với máy móc và phần mềm. Môi trường này thay đổi rất nhanh: công nghệ mới xuất hiện liên tục, yêu cầu sinh viên phải chủ động cập nhật kiến thức và kỹ năng. Nếu không được trang bị kỹ lưỡng, người trẻ có thể bị tụt hậu, thậm chí gặp nguy cơ bị thay thế bởi tự động hóa và trí tuệ nhân tạo trong tương lai​. Ngoài ra, khối ngành này đôi khi khá cạnh tranh và áp lực, đòi hỏi sinh viên phải có tinh thần cầu tiến, kiên nhẫn và khả năng làm việc lâu dài dưới áp lực.

Gợi ý định hướng phát triển và lời khuyên

• Xác định đam mê và nền tảng: Nếu bạn yêu thích các môn tự nhiên và công nghệ, hãy đầu tư học vững các kiến thức nền (toán, vật lý, hóa) từ sớm. Bên cạnh đó, học thêm lập trình cơ bản hoặc tìm hiểu về khoa học máy tính cũng rất hữu ích cho mọi ngành STEM. Có nền tảng vững giúp bạn dễ dàng theo kịp chương trình chuyên ngành sau này.
• Thực hành và tích lũy kinh nghiệm: Tham gia các câu lạc bộ, dự án khoa học công nghệ, cuộc thi Robotics, giải thuật… sẽ giúp bạn rèn luyện kỹ năng thực tế. Tìm cơ hội thực tập tại doanh nghiệp công nghệ hoặc viện nghiên cứu để hiểu rõ quy trình làm việc trong ngành. Kinh nghiệm thực tiễn giúp bạn nổi bật khi ra trường.
• Học tập liên tục và học ngoại ngữ: Thế giới công nghệ thay đổi từng ngày, nên sinh viên cần chủ động học hỏi (học trực tuyến, MOOC, đọc sách chuyên ngành). Tiếng Anh là chìa khóa giúp bạn tiếp cận tài liệu khoa học tiên tiến và làm việc với các công ty quốc tế. Ngoài ra, hãy rèn kỹ năng mềm như thuyết trình, viết báo cáo và làm việc nhóm – những kỹ năng quan trọng cho cả sự nghiệp sau này.
• Theo dõi xu hướng và điều chỉnh định hướng: Theo dõi các công nghệ mới (AI, dữ liệu lớn, tự động hóa, blockchain…) và đánh giá sở thích của bản thân. Nếu thấy đam mê, bạn có thể chuyên sâu vào lĩnh vực đó (ví dụ học thêm về trí tuệ nhân tạo nếu thích AI, hay nghiên cứu năng lượng tái tạo nếu quan tâm môi trường). Lựa chọn đúng ngành/chuyên ngành kết hợp với xu hướng thị trường sẽ giúp bạn có lợi thế hơn.
• Luôn chủ động nâng cao kỹ năng: Các chuyên gia khuyến nghị người trẻ không ngừng trau dồi kỹ năng để bắt kịp yêu cầu công việc ngày càng cao. Khi đi học, hãy tận dụng thời gian để làm thêm dự án cá nhân, tham gia khoá học trực tuyến hoặc nhận mentorship. Tích lũy kỹ năng công nghệ mới (như lập trình Python, thiết kế mạch điện, phân tích dữ liệu) càng sớm càng tốt để luôn ở thế chủ động trong sự nghiệp.

Với đam mê và sự chuẩn bị kỹ lưỡng, các bạn học sinh, sinh viên theo học nhóm ngành Khoa học – Kỹ thuật – Công nghệ sẽ có nhiều cơ hội phát triển hấp dẫn. Đây là con đường giúp bạn góp phần đổi mới và giải quyết các vấn đề lớn của xã hội, đồng thời mở ra tương lai nghề nghiệp rộng lớn trong kỷ nguyên số. Hãy tận dụng các nguồn tài nguyên học tập và cơ hội thực tế để xây dựng nền tảng vững chắc cho con đường STEM của mình.